Lees het interview
De afstudeerders van nu betreden een compleet andere wereld. Hoe kijken zij naar hun toekomst? Hoe zien ze hun rol als makers, kunstenaar of artiest in de maatschappij van morgen? En hoe heeft corona dat beeld beïnvloed? Ik vroeg het aan Melissa Kragten, net afgestudeerd aan HKU Interaction Design.
Meer over HKU
Ik schreef dit artikel voor de HKU-nieuwsbrief voor medewerkers en studenten. Lees hier meer informatie over Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, Interaction Design en Melissa zelf.
Waar gaat jouw afstudeerproject over?
‘Mijn Ideale Datawereld’ is een concept dat de gebruiker in staat stelt om op het gebied van dataverzameling en -deling haar eigen ideale scenario te ontwikkelen. In eerste instantie wilde ik een installatie maken die mensen meer bewust zou maken van de hoeveelheid en de soort data die van hen wordt verzameld. Maar gaandeweg, en vooral tijdens de quarantaine, realiseerde ik me dat dat bewustzijn er al best wel is. De vraag is net even anders, namelijk: wat wil je eigenlijk?
Wat wil jij eigenlijk?
Qua datadeling vond en vind het nog steeds moeilijk om daar antwoord op te geven. Maar ik weet wel dat ik af wil van dat wijzende vingertje. Er bestaat een onderzoek waarin je als deelnemer een digitale wandeling door een fictieve buurt maakt. Op bepaalde plekken kun je aangeven of je wel of niet je data wilt delen. Waar je dat wel doet staat er iets leuks tegenover, zoals kortingen bij winkeliers enzo. Aan het einde van de wandeling krijg je je privacyprofiel te zien. Ik bleek een ‘gulle datadeler’. Daar kan ik dus helemaal niets mee, hè. Je profiel laat alleen zien waar je je data allemaal hebt gedeeld, met zo’n onderliggende boodschap van “doe ’s niet”. De ‘schuld’ wordt bij de gebruiker gelegd.
Uit je project krijg ik de indruk dat het niet gaat over ‘schuld’, maar over een gedeelde verantwoordelijkheid van burger, bedrijfsleven en overheid.
Er zijn veel meningen over hoe ‘dom’ mensen met hun data omgaan, maar ik begrijp niet altijd waar die meningen op zijn gebaseerd. Ik las een keer over een “gedachte-experiment” dat aan zou tonen “hoeveel macht de nieuwe overlordsover ons hebben: stel je voor dat je e-mailprovider je op een dag ineens de toegang tot je e-mails ontzegt. Hoeveel zou jij ervoor over hebben om het allemaal terug te krijgen?” Het idee was volgens mij dat ik zou schrikken en zou denken: een miljoen!, maar ik dacht alleen maar: nah, drie euro lijkt me meer dan genoeg. Zoveel boeien die e-mails me nu ook weer niet.
Je hoort vaak dat dataverzameling ons onze vrijheid afneemt, maar dat vind ik te zwart-wit. We gebruiken dataverzameling ook voor veiligheid en gezondheid. Het verschilt per persoon, locatie en situatie wanneer dataverzameling goed of handig is. Ik wilde dat mijn project zich meer zou focussen op de reflectie. Niet: dit is hoe je data wordt verzameld, je hebt overal zelf toestemming voor gegeven, wat ben jij dom!, maar wel: ben je je ervan bewust wat datadeling precies inhoudt en hoe zou jij jouw datadeling zelf het liefste inrichten?
Soms geef ik inderdaad zó mijn data weg. Meestal is dat omdat ik geen keuze heb (als je dit wil, moet je je data delen) en/of omdat ik laks ben. In andere situaties weiger ik zelfs maar een cookie te accepteren. Ik weet zelf eigenlijk ook niet hoe en wanneer ik precies dat onderscheid maak. Vind jij dat we meer getraind moeten worden op die keuze?
Ja. Tijdens mijn afstuderen raakte ik zelf ook de kluts kwijt. Ik begon dus met een project over bewustwording waarin ik veel onderzoek deed naar bijvoorbeeld vooroordelen in algoritmes. Vervolgens moest ik mijn eigen mening definiëren over dataverzameling. Ik vond dat zó moeilijk, dat ik echt wel even in paniek raakte. Ik wist ineens niet meer waar mijn project nu eigenlijk over ging. Een belangrijke drijfveer van mijn afstudeerproject werd dus: ik wil iets maken waardoor we als samenleving het gesprek aan kunnen gaan over wat wij willen. En dan nog stip ik maar een paar dilemma’s op het gebied van dataverzameling aan, anders zou het een héle lange installatie-ervaring worden.
Zie je parallellen in je vooronderzoek over vooroordelen in algoritmes en de risico’s die bijvoorbeeld een corona-app met zich meebrengt?
Wil je wel of geen corona-app draait nu feitelijk om de vraag: wat is belangrijker voor jou, je privacy of je gezondheid? Ook hier is het niet zo zwart-wit. Ik las bijvoorbeeld over een corona-app die alleen je data zou delen als je positief getest bent. De app werd gezien als privacy-bestendig, en dus ‘goed’. Maar als jij data deelt en de ander niet, zit er meteen al een machtsverschil in de verhouding. De ander weet iets over jou, jij weet niets over de ander. Bovendien blijkt dat de mensen die het meest door corona getroffen worden, mensen uit minderheidsgroepen zijn, want die werken verhoudingsgewijs meer in essentiële beroepen. Die ‘goede’ app benadeelt dus bepaalde groepen mensen. Het zou in dat geval privacy-bestendiger zijn als juist iedereen z’n data zou delen, ziek of niet ziek.
Je bent net afgestudeerd. Wil je verder met dit onderwerp?
Ik ga in elk geval door met mijn studie Psychologie, die ik naast de HKU deed. Vorig jaar heb ik mijn propedeuse behaald en toen heb ik een tussenjaar genomen om tijd te hebben voor mijn afstudeerproject. Interaction Design gaat veel over gedrag en gedragsbeïnvloeding, iets wat ik heel interessant vind. Binnen Psychologie ga ik niet de sociale kant op maar de cognitieve en neurobiologische kant; ik wil meer leren over de theorie om goed te kunnen onderbouwen wat ik als designer doe. Ik hoop uiteindelijk een master of misschien zelfs wel een PhD af te ronden in AI [Artificial Intelligence, red.].
Ik hoor het al, jij bent voorlopig onder de pannen. Waar zou je het liefst terecht willen komen als je klaar bent met studeren?
Ik denk dat je als designer veel invloed kunt hebben op de wereld. Ik zou misschien wel bij een groot bedrijf of grote organisatie aan de slag willen. Ik denk dat je daar echt een verschil kunt maken, niet alleen voor hun profit maar juist voor het verbeteren van diensten voor mensen. Toen de overheid even geleden vroeg om hen te helpen in de bestrijding van de pandemie, bijvoorbeeld door te helpen met het ontwikkelen van die apps, voelde ik me meteen aangesproken. De timing was alleen onhandig, zo met m’n afstuderen. Ik denk trouwens niet dat ik zzp’er zou kunnen zijn, hoor. Als de afgelopen maanden een indicatie waren van hoe het freelanceleven eruitziet, met dat thuiszitten en jezelf motiveren, dan weet ik niet of ik dat aankan!
